روشهای هزینه یابی سفارش کار – مرحله ای

تعریف هزینه یابی :

محاسبه بهای تمام شده کالاهای ساخته شده و موجودی کالای در جریان ساخت را هزینه یابی می گویند.

برای محاسبه هزینه واحد های تولید شده، لازم است روش مشخصی برای جمع آوری هزینه ها وتخصیص آنها به سفارشات یا محصولات ساخته شده، وجود داشته باشد.

تعیین قیمت تمام شده محصولات :

برای تعیین قیمت تمام شده یک واحد محصول ،بهای تمام شده کالای ساخته شده بر تعدادتولید تقسیم می شود.

مؤسسات تولیدی بر اساس نوع وماهیت عملیات تولیدی یکی از دو روش زیر را به کار می برند.

1-روش هزینه یابی سفارش کار                          2- روش هزینه یابی مرحله ای

1- روش هزینه یابی سفارش کار :

 بسیاری از شرکتهای تولیدی ، محصولات خود را بصورت انفرادی و به تفکیک براساس نیاز مشتریان تولید می کنند. هر یک از تولیدات متفاوت که به طور جدا گانه ساخته می شود «محصول سفارشی » نام دارد.

به طور معمول صنایعی چون ، مؤسسات پیمانکاری ،مؤسسات انتشاراتی ،مبل سازی ،هواپیما سازی، تولیدات لوازم خانگی وماشین آلات ،از روش سفارش کار استفاده می کنند.

روش هزینه یابی سفارش کار، بیشتر درمؤسسات تولیدی قابل استفاده است ولی مؤسسات خدماتی وبازرگانی نیز می توانند برای هزینه یابی خدمات محصولات خود از این روش استفاده کنند.بسیاری از مؤسسات خدماتی ،هر یک از مشتریان خود را به عنوان یک هدف هزینه در نظر می گیرند و خدمات منحصر بفرد وجداگانه ای را برای هریک از آنان ارائه می دهند.

تعریف هزینه یابی سفارش کار:مجموعه ای از قواعد و روشها یی برای جمع آوری ،تشخیص ،ثبت و تخصیص هزینه های تولید و همچنین تفکیک سفارش ها  در فرآیند تولید از نقطه شروع تا خاتمه عملیات تولیدی می باشد.

در این روش هزینه های تولید هر سفارش به طور مجزا از سایر سفارش ها جمع آوری و ثبت می شود. اسناد و مدارک مورد نیاز در این روش ،برگ درخواست مواد از انبار، کارت ساعت کار ، برگه ساعات کارکرد کارگران و کارت سفارش کار می باشد.

کارت سفارش کار: از این کارت جهت جمع آوری هزینه های مربوط به یک سفارش استفاده می شود. در واقع جمع صورتهای هزینه های سفارش ، مانده حساب کنترل کالای در جریان ساخت  را تشکیل می دهد.

کارت سفارش کار

شرکت ... نام مشتری : ...                                                                             شماره سفارش : .... نوع محصول: ....                                                                          تاریخ شروع : ......                                                                                                      تاریخ تکمیل : ....
مواد مستقیم			دستمزد مستقیم			سربار جذب شده
مقدار	نرخ	مبلغ	ساعت	نرخ	مبلغ	مبنا	نرخ	مبلغ
خلاصه هزینه های انجام شده :                                         فروش                              ........ مواد مستقیم                      ........                                   هزینه تولید                      ( .......) دستمزد مستقیم                  ........    بهای اولیه                        .......                                    سود نا ویژه                      ........ سربار جذب شده                ........                                    هزینه های عملیاتی           (........)    جمع                                ........                                    سود سفارش                     .......

- مواد مستقیم : از روی نسخه برگ در خواست مواد از انبار به طور روزانه یا هفتگی نوشته می شود.                                       

- دستمزد مستقیم : از روی خلاصه ای که از برگ ساعات کارکرد کارگران تهیه می شود به طور روزانه یا هفتگی نوشته

می شود.                                                                        

- سربار جذب شده : سربار از پیش تعیین شده است که براساس ساعات کار مستقیم ، دستمزد مستقیم و مواد مستقیم به کار

 می رود  و یا سایر مبنا ها به سفارش تخصیص می یابد .

در بعضی از کارت های سفارش کار ، هزینه های اداری وتشکیلاتی و توزیع و فروش نیز آمده است تا سود بر آوردی را به سادگی برای هر سفارش محاسبه کرد . 

هر گاه که کار سفارش به اتمام برسد ، کارت سفارش جمع زده می شود ، این جمع شامل مواد مصرفی واقعی ، دستمزد مستقیم واقعی و سربار جذب شده بر آوردی می باشد. جمع این اقلام ، قیمت تمام شده (هزینه تولید ) هر سفارش را نشان می دهد.

مثال :

کارگاه تولیدی سپاهان مهر ازروش هزینه یابی سفارش کار استفاده می کند ، اطلاعات زیر مربوط به دریافت سفارش شماره  155    کالای الف از شرکت سامان می باشد که در تاریخ 1/5/86  شروع و در تاریخ 30/5/86پایان یافت.

مواد مصرف شده 200کیلو به نرخ هر کیلو 10000ریال

کار مستقیم تولیدی 90 ساعت به نرخ هر ساعت 50000ریال

سربار ساخت به مقدار 150%دستمزد مستقیم

هزینه های اداری وتوزیع وفروش به ترتیب 20% و30% بهای اولیه

بهای فروش20000000ریال

مطلوبست: تهیه برگ هزینه سفارش کار و تعیین سود وزیان حاصل از فروش سفارش

کارت سفارش کار

شرکت سپاهان مهر نام مشتری : شرکت سامان                                                              شماره سفارش : 155 نوع محصول: کالای الف                                                                 تاریخ شروع :1/5/86                                                                                                  تاریخ تکمیل :30/5/86
مواد مستقیم			دستمزد مستقیم			سربار جذب شده
مقدار	نرخ	مبلغ	ساعت	نرخ	مبلغ	مبنا	نرخ	مبلغ
200	10000	2000000	90	50000	4500000	4500000	150%	6750000
خلاصه هزینه های انجام شده :                                     فروش                                          20000000 مواد مستقیم                      2000000                       هزینه تولید                                   ( 13250000) دستمزد مستقیم                  4500000                        سود نا ویژه                                    6750000  بهای اولیه                        6500000                       هزینه های اداری  1300000                           سربار جذب شده               6750000                         هزینه های  توزیع 1950000                                                                                هزینه های عملیاتی                            3250000 جمع هزینه ساخت            50000 132                        سود سفارش                                  3500000

2- هزینه یابی مرحله ای :

هزینه یابی مرحله ای در شرکتهایی مورد استفاده قرار می گیرد که تولیدات به صورت انبوه و پیوسته باشد و بین مراحل تولیدی و واحد های تولیدی هیچ گونه تفاوتی وجود نداشته باشد. یعنی محصولات از یکدیگر قابل تفکیک نباشند و در حجم بالا تولید شوند .این روش در صنایع شیمیایی ،دارو سازی  ، نفت ، ریسندگی و بافندگی ، صنایع کاغذ و پتروشیمی ، پلاستیک سازی و غیره مورد استفاده قرار می گیرد.

هدف از طراحی روش هزینه یابی مرحله ای دست یابی به موارد زیر است :

-          جمع آوری هزینه های مواد ، دستمزد ،سربار هر مرحله از تولید توسط همان مرحله

-          محاسبه بهای تمام شده یک واحد کالای ساخته شده در هر مرحله

-         انتقال بهای تمام شده کالای ساخته شده یک مرحله به مرحله بعد ودر نهایت به انبار کالای ساخته شده

-         تخصیص هزینه های کالای در جریان ساخت پایان دوره

جریان گردش محصول:

هزینه یابی مرحله ای از لحاظ جریان گردش محصول به سه نوع تقسیم می شود :

1- گردش محصول به صورت متوالی

2 - گردش محصول به صورت موازی

3- گردش محصول به صورت انتخابی

1- هزینه یابی مرحله ای به صورت متوالی : در گردش متوالی محصول عملیات مشابهی روی هریک از اقلام تولید شده انجام می گیرد. در این روش ابتدا هزینه های مواد ، دستمزد و سربار وارد مرحله اول می شود و پس از تکمیل به مرحله بعد منتقل  می گردد و در انتهای مراحل ، پس از کامل شدن به انبار کالای ساخته شده ارسال می شود.

2- هزینه یابی مرحله ای به صورت موازی : در گردش موازی محصول برخی از عملیات ساخت به طور همزمان انجام

می شود ،سپس در مرحله نهایی جهت تکمیل و انتقال به حساب کالای ساخته شده با یکدیگر ادغام می شود.

در هزینه یابی مرحله ای معمولاً  دوایر تولیدی ،در مرحله اول کل مواد لازم دوره تولیدی مورد نظر را مصرف می کند و در مراحل بعدی ، فقط با کار و سربار ارزش افزوده ایجاد می کنند ولی این موضوع عمومیت ندارد ممکن است ، در دوایر بعد نیز مواد مستقیم ویژه ای مصرف گردد .

3- هزینه یابی مرحله ای به صورت انتخابی: در گردش انتخابی  با توجه به محصول نهایی مورد انتظار ، محصول از دوایر مختلفی عبور می کند.مثلاً در یک کارخانه تهیه مواد پروتئینی ، ممکن است ارائه گوشت ماهی به بازار بدین ترتیب باشد که قسمتی از ماهی های صید شده جهت بسته بندی ، از دایره توزیع  به دایره بسته بندی ارسال شود . درحالی که قسمت دیگر قبل از ارسال در دایره دیگر دودی شود و بقیه به دایره کنسرو سازی فرستاده و پس از آن بسته بندی شود.

حسابداری هزینه یابی مرحله ای ( مواد – دستمزد – سربار ):

در روش هزینه یابی مرحله ای عملیات ساخت محصول طی مراحل مختلف انجام می گیرد . هر مرحله مسئولیت ساخت قسمتی از تولید رابه عهده دارد تا زمانی که محصول تکمیل گردد. چنانچه به طور مثال ساخت  محصول در 3 مرحله قالب گیری ، مونتاژ و تکمیل انجام شود ، در ابتدا مواد در دایره قالب گیری مصرف می شود و پس از عملیات قالب گیری ، محصول به دایره مونتاژ منتقل می شود  و پس از آن  جهت تکمیل ، محصول به دایره تکمیل انتقال می یابد.

ثبت های لازم در هزینه یابی مرحله ای :

1-بابت خرید مواد:                                             کنترل مواد                                    ××

                                                                           بانک /صندوق/ح پرداختنی                      ××

2- بابت صدور مواد مستقیم :                              کالای در جریان ساخت – مرحله        ××

                                                                                   کنترل مواد                                  ××

3- بابت صدور مواد غیر مستقیم :                       کنترل سربار ساخت                            ××

                                                                                    کنترل مواد                                 ××

4-  بابت ثبت دستمزد :                                    کالای در جریان ساخت – مرحله  1      ××

                                                                  کالای در جریان ساخت – مرحله 2       ××

                                                                  کالای در جریان ساخت – مرحله 3       ××

                                                                                   کنترل حقوق ودستمزد                    ××

5- بابت سربارجذب شده :                                کالای در جریان ساخت – مرحله  1      ××

                                                                  کالای در جریان ساخت – مرحله 2       ××

                                                                  کالای در جریان ساخت – مرحله 3       ××

                                                                                       کنترل سربا ساخت                       ××

گزارش هزینه تولید:

برای اینکه ،ثبت های دفتر روزنامه به طور مناسب و صحیح انجام گیرد، باید هزینه های هر مرحله را جدا گانه ، به تفکیک عوامل هزینه (مواد – دستمزد – سربار ) طبقه بندی نمود. هم چنین هزینه های انتقالی  و موجودی کالای در جریان ساخت هر مرحله و قیمت تمام شده هر واحد آن به تفکیک هزینه محاسبه می گردد. برای این کار باید گزارش هزینه در چند گام تنظیم شود.

گام 1- خلاصه گزارش فیزیکی آحاد محصول (جدول مقداری تولید )

گام 2- محاسبه معادل آحاد تکمیل شده

گام 3- خلاصه جمع هزینه های منظور شده به تولید ، که مجموع آن به حساب کالای در جریان ساخت منظور می گردد.

گام 4- محاسبه هزینه های هر واحد به تفکیک عوامل هزینه

گام 5- تخصیص هزینه ها به واحد های تکمیل شده و واحد های در جریان ساخت

نکته : مواد ممکن است در نقاط مختلف تولید وارد دایره خاص گردد.

- اگر مواد خام در ابتدای فرآیند (خط تولید) به آن دایره اضافه گردد.بنابراین درجه تکمیل کالای در جریان ساخت از لحاظ مواد مستقیم صفر درصد است .

- اگر مواد خام در طی فرآیند ( اواسط خط تولید ) به آن دایره اضافه گردد بستگی به کالای در جریان ساخت دارد .

مثال :

شرکت تولیدی خوزستان از هزینه یابی مرحله ای استفاده می کند ،اطلاعات مربوط به دایره الف خرداد سال جاری به شرح زیر است.    

واحد های اقدام به تولید                           80000

واحدهای تکمیل شده و انتقال یافته            70000

کالای در جریان ساخت پایان دوره :

از لحاظ هزینه تبدیل                                 50%

مواد مصرفی                                  5600000 

دستمزد مستقیم                               3000000

سربار                                          2250000   

جمع                                           10850000     

مطلوبست: تهیه گزارش هزینه تولید برای دایره الف

گام 1-جدول مقداری تولید:

                       شرح                                                                   جریان فیزیکی               

واحدها یی  که نسبت به تولید آنها اقدام شده                                      80000

تعداد واحد تکمیلی وانتقالی                                                             70000   

کالای در جریان پایان دوره                                                             10000

        جمع                                                                                 80000

گام 2- محاسبه معادل آحاد تکمیل شده:

شرح                                                مواد اولیه  مستقیم                                       دستمزد و سربار (تبدیل)

  کالای تکمیلی و انتقالی                             70000                                                              70000 

کالای در جریان ساخت پایان دوره :

مواد (100%×10000)                           10000                                                                _

تبدیل (50%×10000)                                -                                                                    5000

                                                           80000                                                              75000

گام3  و 4- هزینه های منظور شده به تولید:

شرح                                مواد اولیه                      دستمزد مستقیم                سربار ساخت                             جمع

هزینه های جاری              5600000                       3000000                   2250000                    10850000

                                            ÷                                 ÷                                 ÷                                     ÷

معادل آحاد تکمیل شده            80000                         75000                        75000                                -         

  

قیمت تمام شده یک واحد             70                                40                                 30                                  140

گام 5- نحوه تخصیص هزینه:

شرح                                                                      محاسبه                                                                         جمع

کالای تکمیل شده و انتقال یافته                                (140×70000)                                                        9800000

کالای در جریان ساخت پایان دوره :

مواد                                                              (100%×70×10000)                      700000

دستمزد                                                          (50%×40×10000)                        200000 

سربار ساخت                                                   (50%×30×10000)                       150000        

                                                                                                                                                      1050000

جمع هزینه های تخصیص یافته                                                                                                            10850000

ثبتهای عملیات انجام شده دایره الف در دفتر روزنامه:

          کالای در جریان ساخت – دایره الف      5600000

                                         کنترل مواد                                  5600000

            کالای در جریان ساخت- دایره الف       3000000

                                         کنترل دستمزد                              3000000

          کالای در جریان ساخت – دایره الف      2250000

                                       کنترل سربار                                 2250000