مروری بر حسابداری صنعتی

تعریف حسابداری صنعتی :

حسابداری صنعتی را ازلحاظ تامین نیازهای مدیریت میتوان در سه مرحله توزیح داد

تعیین و اندازه گیری هزینه ها  1

برنامه ریزی و کنترل هزینه ها از طریق بودجه و استاندارد  2

تجزیه و تحلیل هزینه ها بمنظور تصمیم گیری  3

ماهیت حسابداری صنعتی

حسابداری صنعتی که گاهی حسابداری مدیریت نیز نامیده میشود باید به عنوان بازوی مدیریت در ارتباط با برنامه ریزی و کنترل فعالیتها تلقی گردد؛ در حقیقت حسابداری صنعتی مدیریت را با ابزار حسابداری مورد نیاز جهت برنامه ریزی ؛ کنترل و ارزیابی عملیات مجهزمی نماید

در مرحله کنترل ؛ حسابداری صنعتی با زمان حال و  مقایسه نتایج جاری با استانداردها و بودجه های از پیش تعیین شده سروکار دارد ؛ موثر بودن کنترل هزینه ها بستگی به برنامه ریزی صحیح هزینه ها در مورد هر فعالیت دارد

به طور دقیق تر حسابداری صنعتی مسئولیت انجام وظایف زیر را بعهده دارد

1. یاری ومشارکت در ایجاد و اجراء برنامه ها و بودجه ها
2. فراهم نمودن اطلاعاتی جهت مدیریت به منظورتصمیم گیری نسبت به انتخاب یک راه حل ازبین چندین راه حل موجود
3. برقراری روشها و شیوه هائی که اعمال کنترل را میسر ساخته و در صورت امکان باعث کاهش هزینه ها گردد
4. تعیین ارزش موجودیها بمنظور هزینه یابی واقعی و قیمت گذاری آنها وکنترل مقادیر عینی موجودیها در فرصتهای مناسب
5. تعیین هزینه ها وسود برای یک دوره حسابدرای

طبقه بندی هزینه ها

از طریق ماهیت اقلام هزینه ( طبقه بندی طبیعی با توجه به دوره حسابداری که هزینه ها به ان مربوط میشوند

از طریق گرایش به تغییر در ارتباط با تغییر در سطح تولید یا حجم فعالیت از طریق ارتباط آنها با محصول از طریق ارتباط انها با دوایر تولیدی برای مقاصد برنامه ریزی و کنترل برفرآیند های تجزیه و تحلیل

طبقه بندی طبیعی هزینه ها

فرایند طبقه بندی هزینه ومخارج را میتوان با گروه بندی ساده کلیه هزینه های تولیدی

برحسب سه عامل اصلی هزینه (مواد؛ کار و سربار ) آغازکرد؛

در یک واحد تولیدی کل هزینه ها ی عملیاتی به دو گروه تقسیم میشود

1- هزینه های ساخت

2- هزینه های تجاری

هزینه های ساخت

هزینه های ساخت غالباً هزینه های تولید یا هزینه کارخانه نامیده میشود و عبارتست از جمع هزینه های مواد مستقیم ؛ کار مستقیم و سربار کارخانه ؛ طی دوره حسابداری آن قسمت از هزینه های ساخت که بیانگر کالای ساخته شده است به حساب موجودی کالا ساخته شده منتقل گردیده در حالیکه کالاهای تکمیل نشده در حساب کالای در جریان ساخت باقی میمانند

هزینه های تجاری

هزینه های تجاری نیز به دو گروه تقسیم میگردد

 هزینه های بازاریابی (توزیع و فروش )و  هزینه های اداری و تشکیلاتی

طبقه بندی طبیعی هزینه ها:

فرایند طبقه بندی هزینه ومخارج را میتوان با گروه بندی ساده کلیه هزینه های تولیدی

برحسب سه عامل اصلی هزینه (مواد؛ کار و سربار ) آغازکرد؛

در یک واحد تولیدی کل هزینه ها ی عملیاتی به دو گروه تقسیم میشود 1 هزینه های ساخت 2 هزینه های تجاری

هزینه های ساخت:

هزینه های ساخت غالباً هزینه های تولید یا هزینه کارخانه نامیده میشود و عبارتست از جمع هزینه های مواد مستقیم ؛ کار مستقیم و سربار کارخانه ؛ طی دوره حسابداری آن قسمت از هزینه های ساخت که بیانگر کالای ساخته شده است به حساب موجودی کالا ساخته شده منتقل گردیده در حالیکه کالاهای تکمیل نشده در حساب کالای در جریان ساخت باقی میمانند

هزینه های تجاری

هزینه های تجاری نیز به دو گروه تقسیم میگردد:

1هزینه های بازاریابی (توزیع و فروش )و

 2 هزینه های اداری و تشکیلاتی

طبقه بندی هزینه ها با توجه به دوره حسابداری که به ان مربوط میشوند

هزینه ها با توجه به دوره حسابداری به دو گروه عمده تقسیم میشوند

۱ - هزینه های سرمایه ای

۲ - هزینه های جاری

منافع یک هزینه سرمایه ای به دوره های آتی تسری میاید و به عنوان یک قلم دارائی

طبقه بندی میگردد  در حالیکه منافع یک هزینه جاری محدود به دوره جاری بوده و به

عنوان یک هزینه طبقه بندی میگردد تمایز بین هزینه های سرمایه ای و جاری بمنظور وضع صحیح هزینه ها از درامد و اندازه گیری دقیق سود دوره ضروری است و این تمایز و طبقه بندی در بسیاری از حالات به تصمیم مدیریت و ماهیت عملیات واحد تجاری بستگی دارد

طبقه بندی هزینه ها از طریق گرایش به تغییر در سطح تولید و حجم فعالیت

در این طبقه بندی هزینه ها به هزینه های متغییر و ثابت تقسیم میگردد

هزینه های متغییر:

1. قابلیت تغییر کل هزینه در ارتباط مستقیم با تولید
2. ثابت بودن هزینه نسبی هر واحد حتی در شرایط تغییر در سطح تولید
3. تخصیص ساده و تقریباً دقیق به دوایر عملیاتی
4. کنترل وقوع و مصرف انها توسط سرپرستان دوایر

نمونه های از هزینه های متغییر

مواد غیر مستقیم

سوخت

نیرو

ابزار آلات مصرفی

ضایعات

اوقات تلف شده مانند خرابی ماشین الات

هزینه حمل مواد به داخل کارخانه

هزینه نظافت کارخانه

اضافه کاری

نمونه های هزینه ثابت

حقوق مدیران تولید

استهلاک ساختمان و ماشین الات

عوارض نوسازی ساختمانهای کارخانه

حقوق نگهبان

تعمیرات و نگهداری ساختمانها

بیمه ساختمان و ماشین الات کارخانه

اجاره محل کارخانه

برخی از هزینه ها ماهیتی نیمه متغییر دارند یعنی شامل هر دو جزء ثابت و متغییر

هستند مانند هزینه برق ان مقدار ازهزینه برق که برای روشنائی استفاده میشود ماهیت هزینه ثابت دارد و ان مقداری که برای راه اندازی ماشین الات استفاده میشود ماهیت هزینه متغییر دارد

نمونه های هزینه نیمه متغییر

سرپرستی

بازرسی

دایره حقوق و دستمزد

دایره کارگزینی

دایره حسابداری صنعتی

تعمیرات و نگهداری ماشین الات و تجهیزات

خدمات رفاهی

خدمات اداری کارخانه

انبارداری

حرارت و روشنائی  و نیرو

طبقه بندی هزینه ها از طریق ارتباط انها با محصول هزینه های ساخت متشکل از موادمستقیم ؛ کار مستقیم وسربار کارخانه میباشد ؛ ترکیب مواد مستقیم و کار مستقیم بهای اولیه نامیده میشود و ترکیب کار مستقیم و سربار کارخانه که بیانگر هزینه تبدیل مواد مستقیم به محصول ساخته شده است بهای تبدیل یا هزینه تبدیل نامیده میشود

مواد مستقیم

شامل کلیه موادی است که بخش جدائی ناپذیر از کالای ساخته شده را تشکیل داده وباید مستقیما در محاسبه بهای تمام شده کالا منظور گردد

کارمستقیم

عبارتست از کاری که بطور مستقیم صرف تبدیل مواد اولیه به کالای ساخته شده میگردد ؛

هزینه دستمزد کارگران ماهر و ساده را که بتوان به کالاهای تولید شده تخصیص داد کار مستقیم مینامند

سربار ساخت

به هزینه های که نمیتوان انها را بطور مستقیم به اقلام مشخص تولید ؛ سفارش یا محصول اختصاص داد اطلاق میگردد   به عبارت دیگر کلیه هزینه های ساخت به جزء مواد مستقیم و کارمستقیم سربار ساخت یا سربارتولید و هزینه های غیر مستقیم تولیدی می نامند

حسابداری پیمانکاری (قسمت دوم)

                                                 کلیاتى پیرامون حسابدارى

 قراردادهاى بلندمدت پیمانکارى

نظام الدین ملک آرایی

بخش دوم

۳-مرحله  انعقاد قرارداد با پیمانکار

امضای قرارداد پیمانکاری و پیش پرداخت به پیمانکارتابع تشریفات زیر است:

۱-۳ تسلیم ضمانتنامه انجام تعهدات

پیمانکار هنگام امضای قرارداد پیمانکاری برای تضمین انجام تعهدات خود باید ضمانت نامه های معادل ٥% مبلغ اولیه پیمان از بانک اخذ و به کارفرما تسلیم کند. ضمانتنامه یادشده باید تا تاریخ تحویل صورت مجلس موقت معتبر باشد ومادام که تحویل موقت انجام نشده پیمانکار مکلف است آن رابه دستور کارفرما تمدید کند. بانکها برای صدور ضمانتنامه انجام تعهدات علاوه بر وثیقه و کارمزد معمولا ١٠ % مبلغ ضمانتنامه را به عنوان سپرده نقدی از پیمانکار مطالبه میکنند.

                                   

۲-۳ انعقاد قرارداد با پیمانکار

پس از آنکه ضمانتنامه انجام تعهدات به کارفرما تسلیم شد قرارداد پیمانکاری منعقد میشود. هزینه تنظیم قرارداد پیمانکاری در دفترخانه اسناد رسمی به عهده پیمانکار است.پیمانکار با امضای قرارداد موارد زیر را تایید میکند:

الف-کلیه اسناد، مدارک و نقشه ها را کاملا مطالعه نموده و از مفاد آن مطلع شده است.

ب - نسبت به تهیه کارگران ساده و متخصص به تعدادکافی اطمینان دارد همچنین میزان دستمزد وهزینه حمل و نقل را تا پای کار(( ١٤ )) در محاسبه خودمنظور کرده است.

ج -نسبت به تهیه مواد و مصالح در محل کار یا از نقاط دیگر اطمینان دارد.

د -هزینه ناشی از اجرای قوانین کار و تامین اجتماعی و قوانین و آیین نامه های مربوط به مالیات وعوارض را تا تاریخ تسلیم پیشنهاد در حسابها منظور نموده است.

ه' -هنگام تسلیم مبلغ پیشنهادی برای اجرای طرح سود مورد انتظار خود را جزو آن منظور کرده است.

بطور کلی پیمانکار با امضای قرارداد تایید میکند که هنگام تسلیم پیشنهاد قیمت برای اجرای طرح،مطالعات کافی به عمل آورده و هیچ نکته ای باقی نمانده است که در آینده بتواند در مورد آن به جهل خود استناد کند.

٣-۳ ابطال ضمانتنامه شرکت در مناقصه

پس از امضای قرارداد کارفرما به بانک دستور میدهدکه ضمانتنامه شرکت در مناقصه را آزاد کند. در صورتی که ضمانتنامه شرکت در مناقصه قبل از تاریخ سررسید آزادشود، بانک ضامن با توجه به تاریخ سررسید ضمانتنامه،بخشی از هزینه کارمزد را به حساب پیمانکار برگشت میدهد.

۴-۳ تسلیم ضمانتنامه پیش پرداخت

طبق ماده جداگانهای در قرارداد پیش بینی میشود که کارفرما برای تقویت بنیه مالی پیمانکار و تکمیل تجهیزات  وی،درصدی از مبلغ پیمان را در ازای ضمانتنامه بانکی به وی پیش پرداخت کند. ضمانتنامه یاد شده باید تا پایان مدت پیمان معتبر و به دستور کارفرما قابل تمدید باشد. مبلغ ضمانتنامه به ترتیبی که اقساط پیش پرداخت با تنظیم صورت وضعیت واریز میشود تقلیل می یابد.

بانکها برای صدور ضمانتنامه پیشپرداخت علاوه بر وثیقه و کارمزد معمولا ١٠ % مبلغ ضمانتنامه را به عنوان سپرده نقدی از پیمانکار مطالبه میکنند.

۵-۳ اخذ پیش پرداخت

پس از آنکه ضمانتنامه پیشپرداخت به کارفرما تسلیم شد پیمانکار پیش پرداخت را اخذ و با منابع مالی خود تلفیق وعملیات اجرایی پیمان را شروع میکند.

۴-مرحله  شروع عملیات اجرایى

مراحل اجرای طرح و انجام عملیات پیمانکاری به شرح زیر است:

۱-۴ تاسیس و ایجاد کارگاه

کارفرما متعهد است کلیه زمینهایی که برای تاسیس وایجاد کارگاه (( ١٥ ))  و انجام عملیات موضوع پیمان مورد نیاز است به پیمانکارتحویل دهد.

هزینه های مربوط به تجهیز کارگاه به عهده پیمانکار است. پیمانکار پس از تجهیز و آماده کردن کارگاه برای شروع عملیات و اجرای طرح، شخصی را به عنوان رئیس کارگاه (( ١٦ )) تعیین و کتبآً به کارفرما یا دستگاه نظارت معرفی کند. رئیس کارگاه در تمام اوقات کار در کارگاه حضوردارد و کارگران و کار آنان  لازم برای انجام عملیات موضوع پیمان را سازماندهی می کند. بدین ترتیب عملیات پیمانکاری برخلاف سایر فعالیتهای تولیدی در کارگاهی که در محل اجرای هر طرح احداث میشود انجام گیرد.

کارفرما یا دستگاه نظارت برای نظارت مستقیم در اجرای عملیات کارگاه، شخصی را به نام مهندس مقیم(( ١٧ )) تعیین و کتبآً به پیمانکار معرفی میکند و اصولا مقیم کارگاه خواهد بود.مهندس مقیم حق دارد در اجرای عملیات، نظارت دقیق به عمل آورد و مصالح مصرفی و کارهای انجام شده را براساس مشخصات و نقشه ها مورد رسیدگی و آزمایش قرار دهد و هرگاه عیب و نقصی در کار مشاهده نماید به پیمانکار دستور رفع آن را بدهد.

۲-۴ تخصیص تنخواه گردان به کارگاه

پس از تاسیس و ایجاد کارگاه، بخشی از مخارج اجرای طرح از محل تنخواه گردانی که پیمانکار به هر کارگاه تخصیص میدهد پرداخت میشود. بدین منظور معمولا حساب بانکی در نزدیکترین شعبه بانک در محل اجرای طرح گشایش مییابد که برداشت از حساب مزبور با امضای رئیس کارگاه یاشخص معینی که پیمانکار انتخاب میکند مجاز خواهد بود.

                           

۳-۴ مخارج اجراى طرح

تامین نیروی انسانی، تهیه وتدارک کلیه مصالح، ابزار کار،ماشین آلات و بطور کلی تمام لوازم ضروری برای اجرای عملیات موضوع پیمان و هزینه های مستقیم و غیرمستقیم مربوط، به عهده پیمانکار است. مخارج اجرای طرح در طول دوره  ساخت از طریق دفتر مرکزی موسسات پیمانکاری وکارگاه پرداخت میشود. کالاها و یا داراییهایی را که کارگاه مجاز به خرید آن نیست یا امکان تهیه آن در محل اجرای طرح وجود ندارد از طریق دفتر مرکزی  خریداری میشود.مخارجی را که کارگاه مجاز به انجام آن است بتدریج از محل تنخواه گردانی که در اختیار رئیس کارگاه قرار دارد پرداخت میشود. در پایان ماه یا هر زمان مشخص دیگر، گزارش مخارج کارگاه به انضمام اسناد هزینه به دفتر مرکزی ارسال میگردد. تمام مخارج انجام شده در کارگاه باید متکی به مدارک مثبته و با توجه به دستورالعمل دفتر مرکزی پرداخت شده باشد. حسابداری دفتر مرکزی ابتدا مخارج کارگاه را کنترل و رسیدگی سپس حسب مورد به حساب پیمان،حساب انبار یا دارایی ثابت منظور مینماید و در صورت نیازمبلغ تنخواه گردان کارگاه را تمدید میکند.تامین آب و برق موقت و هزینه مصرف آن در طول اجرای طرح به عهده پیمانکار است.

۴-۴ تنظیم صورت وضعیت موقت کارها

در موسسات پیمانکاری برخلاف سایر موسسات تولیدیمبلغ قرارداد در خاتمه کار به پیمانکار پرداخت نمیشود.معمولا دستگاه نظارت در فواصل معینی با کمک نماینده پیمانکار بر مبنای پیشرفت واقعی کارها، صورت وضعیت تمام کارهایی که پیمانکار از شروع کار تا تاریخ تنظیم صورت وضعیت انجام داده است و همچنین وضعیت مصالح پایکار را تعیین و پس از تایید براساس نرخهای پیمان تقویم و تسلیم کارفرما میکند.

۵-۴ پرداخت وجه صورت وضعیت موقت کارها

کارفرما پس از رسیدگی صورت وضعیت و وضع مبالغ زیر که برطبق قانون یا قرارداد ملزم به کسر آن است، تتمه قابل پرداخت را با تنظیم سندی با صدور چک به پیمانکار پرداخت میکند. کسور قانونی به عهده پیمانکار است که به وسیله کارفرما از هر پرداخت کسر و به مراجع ذیربط واریز میشود:

الف - وجوهی که بابت صورت وضعیت قبلی پرداخت شده است

ب - ۱۰٪ بابت وجه الضمان یا سپرده حسن انجام کار(( ١٨))

ج - اقساط پیش پرداخت

د - ۵٪  پیش پرداخت مالیات موضوع ماده ١٠٤ قانون مالیاتهای مستقیم

ه' -سایر کسور برطبق قانون یا قرارداد تمام مبالغ مندرج در صورت وضعیتها همچنین پرداختهایی که بابت آن انجام میگیرد جنبه موقت وغیرقطعی و علی الحساب دارد و هر نوع اشتباه در اندازه گیری و محاسباتی در صورت وضعیتهای بعدی و یا درصورت وضعیت قطعی اصلاح و رفع خواهد شد.

۵- مرحله خاتمه کار

اموالی که در نتیجه اجرای قراردادهای بلندمدت پیمانکاری بوجود میآید متعلق به کارفرما است که به ترتیب زیر به وی تحویل میشود:

۱-۵  تحویل موقت(( ١٩))

پس از آنکه پیمانکار عملیات موضوع پیمان را برطبق قرارداد انجام داد مشروط بر آنکه باقی مانده و یا نقایص کارها مربوط به قسمت عمده ای از یک کار اساسی و یا به صورتی نباشد که استفاده از کار انجام شده را غیرممکن سازد میتواند از طریق دستگاه نظارت تقاضای تحویل موقت کرده و نماینده خود را برای عضویت در کمیسیون تحویل معرفی کند و در عین حال انجام دادن کارهای جزیی باقیمانده را نیزتقبل کند. کمیسیون تحویل موقت فهرستی از معایب و نقایص کارها وعملیات ناتمام را تنظیم و ضمیمه صورت مجلس تحویل موقت میکند و برای رفع نقایص و تکمیل کارهای ناتمام مهلتی برای پیمانکار تعیین و به دستگاه نظارت ماموریت میدهد که در راس مهلت مزبور عملیات را مجددآً بازدید کند و اگر براساس فهرست نقایص، هیچگونه عیب  و نقص و کار ناتمامی باقی نمانده باشد صورت مجلس تحویل موقت و گواهی رفع  نقایص و معایب را برای کارفرما ارسال میآند تا پس ازتصویب او به پیمانکار ابلاغ شود.

در صورتی که پیمانکار حاضر به رفع نقایص و معایب نباشد کارفرما حق دارد معایب و نقایص و تکمیل کارهای ناتمام را راسآً و یا به هر ترتیبی که مقتضی بداند رفع نماید و هزینه آنرا از محل سپرده حسن انجام کار یا هر نوع مطالبات وسپردهای که پیمانکار نزد او دارد برداشت کند.

۲-۵  ابطال ضمانتنامه انجام تعهدات

پس از تصویب صورت مجلس تحویل موقت ضمانت نامه انجام تعهدات، آزاد میشود.

۳-۵  ابطال ضمانتنامه پیش پرداخت

ضمانت نامه پیش پرداخت تا پایان مدت پیمان  معتبراست و مبلغ آن با پرداخت صورت وضعیتها بتدریج تقلیل مییابد به نحوی که کل پیش پرداخت با آخرین صورت وضعیت موقت مستهلک میشود.

۴-۵  تهیه صورت وضعیت قطعى

به محض آنکه تحویل موقت کارها انجام گرفت دستگاه نظارت با همکاری پیمانکار اقدام به اندازه گیری و تهیه صورت وضعیت قطعی کارهای انجام شده خواهد کرد.صورتحساب قطعی ماخذ تصفیه نهایی پیمانکار خواهد بود وپس از امضای آن از طرف کارفرما و پیمانکار برای طرفین قطعی است و اعتراض به آن بلا اثر خواهد بود.

۵-۵  استرداد نصف وجه الضمان (سپرده حسن انجام کار)

چنانچه پیمانکار قبلا وجه الضمان را درمقابل تسلیم ضمانتنامه دریافت نکرده باشد نصف آن بلافاصله پس  از تصویب صورت مجلس تحویل موقت از طرف کارفرما به پیمانکار مسترد میشود.

۶-۵  برچیدن کارگاه

پیمانکار باید در پایان کار نسبت به برچیدن و تخریب وخارج نمودن مواد حاصل از آن اقدام نماید. هزینه های مربوط به برچیدن کارگاه کلا به عهده پیمانکار است و مصالح حاصل از تخریب نیز به وی تعلق دارد.

۷-۵ دوره تضمین(( ٢٠ ))

حسن انجام عملیات موضوع پیمان از تاریخ تحویل موقت برای مدتی که در قرارداد مشخص شده است تضمین میشود. اگر در دوره تضمین معایب و نقایص در کار مشاهده شود که ناشی از عدم رعایت مشخصات مذکور در مدارک پیمان باشد پیمانکار مکلف است آن معایب  و نقایص را به هزینه خود رفع نماید. در غیر این صورت، کارفرما حق دارد معایب و نقایص را راسآً یا به هر ترتیب که مقتضی بداند رفع نموده و هزینه آن را از محل نصف وجه الضمان برداشت کند.

۸-۵ تحویل قطعى

کارفرما پس از پایان دوره تضمین به تقاضای پیمانکاراعضای کمیسیون تحویل را تعیین و به پیمانکار معرفی میکند.کمیسیون مزبور پس از بازدید کارها، هرگاه عیب و نقصی مشاهده نکند تحویل قطعی انجام خواهد گرفت و بلافاصله صورت مجلس مربوط به آنرا تنظیم و تصویب آن به پیمانکار ابلاغ میشود.

۹-۵  استرداد نصف دیگر وجه الضمان (سپرده حسن انجام کار)

نصف دیگر وجه الضمان پس از تصویب صورت مجلس تحویل قطعی از طرف کارفرما به پیمانکار مسترد میشود.